Szczepienia ochronne
Choroby zakaźne stanowią poważne zagrożenie dla populacji, a ich przebieg nie zawsze jest łagodny – istnieje ryzyko wystąpienia groźnych powikłań, a nawet zgonu. Czynna profilaktyka chorób zakaźnych stanowi najskuteczniejszą, a zarazem najtańszą metodę powszechnego zabezpieczenia się przed chorobą. Obowiązkowe szczepienia ochronne są skuteczną i generalnie powszechnie akceptowaną metodą zapobiegania chorobom zakaźnym. Na ich efektywność wpływa stosunek rodziców do Programu Szczepień Ochronnych.
Obowiązkowe szczepienia ochronne
Na rynku pojawia się coraz więcej szczepionek, lecz ograniczenia budżetowe państwa pozwalają na refundację tylko ich części w ramach aktualizowanego co rok Programu Szczepień Ochronnych. W PSO znajdują się 24 obowiązkowe szczepienia ochronne przeznaczone dla dzieci od pierwszej doby do ukończenia 19 roku życia oraz szczepienia zalecane dla wybranych grup dzieci. W Programie Szczepień Ochronnych na rok 2017 znajdowały się 24 obowiązkowe szczepienia ochronne, o czym w badaniach własnych wiedziało zaledwie 24% kobiet i 27% mężczyzn. W Polsce odsetek zaszczepień kształtuje się na poziomie 96-99,9%, co stanowi jeden z najlepszych wyników w Europie. Jednakże w badaniach ankietowych, które prowadziłam w ramach pracy magisterskiej, realizację szczepień zgodnie z obowiązkowym Programem Szczepień Ochronnych zdeklarowało jedynie 72% badanych.
W ostatnich latach szczególnie niepokojące jest szybkie rozpowszechnianie się zjawiska uchylania się od realizacji obowiązku immunizacji. Przyczyną rezygnacji z obowiązkowych szczepień była m.in. opinia, iż szczepienia często wywołują groźne powikłania lub mogą w określonych warunkach zagrozić zdrowiu i życiu dziecka. Wyniki moich badań wykazały, iż kluczowy wpływ na poziom wiedzy oraz kształtowanie się opinii wobec szczepień ma poziom wykształcenia ankietowanych. W kształtowaniu właściwych postaw wobec immunizacji biorą udział różne grupy osób, m.in. eksperci i specjaliści w dziedzinie chorób zakaźnych, epidemiolodzy, pediatrzy, instytucje publiczne oraz sami realizatorzy PSO lub osoby odpowiedzialne za kreowanie odpowiedniego przekazu w mediach. Utrwalenie odpowiednich wzorców zachowań wobec szczepień ochronnych jest możliwe poprzez propagowanie rzetelnych i wyczerpujących informacji opartych na faktach wobec sztucznej immunizacji.
Wiedza rodziców na temat szczepień ochronnych
Celem mojej pracy była ocena poziomu wiedzy i świadomości rodziców na temat szczepień ochronnych. Wśród 69% ankietowanych stwierdzono, że Program Szczepień Ochronnych stanowi skuteczną metodę walki z chorobami zakaźnymi w populacji Polski. Niemniej jednak należy zaznaczyć, iż w sugestii niemal 29% badanych narzucone szczepienia obowiązkowe zgodnie z PSO ograniczają prawo do samodzielnego decydowania o zdrowiu dziecka. Zdaniem 55% badanych dziecko w pierwszych dwóch latach swojego życia otrzymuje zbyt dużą liczbę szczepionek.
Zaledwie 43% ogółu badanych posiadało informację na temat możliwych powikłań poszczepiennych. Tymczasem, aż 52% osób uczestniczących w badaniu uznało, iż szczepienia ochronne są całkowicie bezpieczne i nie wywołują niepożądanych reakcji poszczepiennych. Z literatury wynika, iż najczęstszymi niepożądanymi odczynami poszczepiennymi są: gorączka, odczyny alergiczne, odczyny węzłowe czy też epizody hipotensyjno- hiporeaktywne, których częstość występowania sięga około 25/10 000 000 podanych dawek szczepionek. Zdecydowana większość ankietowanych do niepożądanych reakcji poszczepiennych zaliczyła gorączkę, nasilony odczyn oraz ropień w miejscu wstrzyknięcia. Z kolei w grupie długotrwałych powikłań poszczepiennych wymieniano: autyzm — jako negatywną konsekwencję wywołaną szczepieniami, alergie, zaburzenia ze strony układu nerwowego oraz wstrząs septyczny.
Głównym źródłem informacji dotyczących szczepień ochronnych byli lekarze, położne oraz pielęgniarki. Lekarz odgrywa kluczową rolę w edukacji rodziców na temat szczepień ochronnych. Dla wielu lekarz bywa autorytetem, a pozyskana w gabinecie lekarskim wiedza, wówczas staje się najlepsza.
Warto wspomnieć, iż rodzice, chcąc zapewnić dziecku szerszą ochronę, posiadają także możliwość realizacji szczepień zalecanych, jednakże finansują je z własnych środków. Dlatego ważna jest również wiedza na temat szczepionek zalecanych oraz o możliwościach uzupełnienia nimi szczepień obowiązkowych. Jak wynika z przeprowadzonych ankiet, z zalecanych szczepień ochronnych skorzystał niemal co drugi ankietowany, większość rodziców była świadoma, że istnieją szczepienia zalecane (95%), jednak nie wszyscy byli przekonani co do ich bezpieczeństwa, uważając je za niepotrzebne i mogące spowodować powikłania poszczepienne. Ankietowani, spośród rodzajów zalecanych szczepień ochronnych, podjęli głównie decyzję o szczepieniu przeciwko grypie (45%), rotawirusom (43%), meningokokom (38%) oraz pneumokokom (34%). Badania wykazują, że największy wpływ na podejmowanie przez rodziców decyzji o szczepieniu dziecka ma rekomendacja lekarza. Część osób, która nie skorzystała ze szczepień zalecanych, twierdziła, iż nie posiadała wiedzy o takiej możliwości.
Szczepienia ochronne dzieci – podsumowanie
Jak wynika z powyższego, wiedza niektórych rodziców na temat zalecanych szczepień ochronnych jest niedostateczna, dlatego należałoby poszerzać działalność informacyjno- edukacyjną i przekonać do pozytywnego wpływu zalecanych szczepień ochronnych tak, aby nieprawdziwe informacje nie stały się przyczyną rezygnacji z uodpornienia dzieci. Dynamiczna sytuacja ostatnich lat w zakresie realizacji skutecznej immunoprofilaktyki ukierunkowanej na dalszy rozwój PSO zgodnie z europejskimi trendami, stwarza potrzebę rzetelnej i permanentnej edukacji na temat szczepień ochronnych. Zaniechanie wakcynacji na skutek histerii antyszczepionkowej stanowi ryzyko nawrotu zachorowań na choroby zakaźne, którym obecnie można zapobiegać poprzez szczepienia.
Rozwój ruchów antyszczepionkowych mógłby doprowadzić do fatalnych skutków. Szacuje się, że już 5% niezaszczepionych osób stwarza śmiertelne zagrożenie dla ich otoczenia, w tym także dla osób już zaszczepionych. Z tego względu w niektórych krajach wprowadzono zasady, że do publicznych żłobków i przedszkoli nie przyjmuje się niezaszczepionych dzieci! Drodzy czytelnicy niezaszczepione dziecko stanowi zagrożenie dla życia innego dziecka.
Powyższy tekst powstał na kanwie mojej pracy magisterskiej obronionej w lipcu 2017 r.
Autor: mgr Malwina Wójcik
