Satysfakcja z pracy a niepełnosprawność
Tytuł niniejszego rozważania niejako wymusza wyjaśnienie dwóch pojęć – satysfakcja z pracy oraz osoba z niepełnosprawnościami.
Aktualnie satysfakcja z pracy uważana jest za kluczową postawę pracowników, będącą jednym z warunków dobrego funkcjonowania organizacji [J. Adamczyk, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2009]. Termin satysfakcja z pracy w polskich opracowaniach bywa stosowany zamiennie z terminem zadowolenie z pracy, chociaż nie ma powszechnej zgody co do ich równoznaczności; satysfakcja z pracy jest konstruktem wielowymiarowym [M. Paliga, Satysfakcja z pracy i wydajność pracowników. Relacja (nie)oczekiwana, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2021, s. 15 – 16] – to połączenie wielu czynników, takich jak: znaczenie pracy, relacje, możliwość rozwoju, wynagrodzenie, a także warunki pracy. Najogólniej, satysfakcja z pracy to subiektywny stan zadowolenia lub niezadowolenia z wykonywanego zawodu, stanowiska pracy lub środowiska pracy, który odzwierciedla, w jakim stopniu praca spełnia potrzeby, wartości i oczekiwania pracownika.
Natomiast przez osobę z niepełnosprawnością – w myśl Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych (należy podkreślić, iż poprawnym pojęciem jest używanie, zwłaszcza w piśmiennictwie, nazwy >osoba z niepełnosprawnością< a nie >osoba niepełnosprawna<) – określa się osobę, której stan fizyczny, umysłowy, intelektualny lub sensoryczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie ról społecznych na zasadzie równości z innymi osobami, w tym w szczególności odnosi się to do zdolności do pracy; stan ten wymaga orzeczenia o niepełnosprawności wydanego przez odpowiedni organ.
Satysfakcja z pracy – w ogólnym ujęciu – pozytywnie wpływa na wzrost wydajności pracy, kreatywność; skutkuje to tym, że pracownicy czują się spełnieni, docenieni i szczęśliwi w swoim zawodzie. Na szczególną uwagę zasługuje postrzeganie satysfakcji z pracy w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami; jest ona uzależniona od wielu czynników, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Chociaż istnieją bariery utrudniające osiągnięcie zadowolenia z pracy zawodowej, to odpowiednie działania ze strony pracodawców, państwa i samych osób z niepełnosprawnościami mogą znacząco poprawić sytuację na rynku pracy.
Na dzień 30 czerwca 2023 r. zanotowano 15,08 mln osób pracujących w Polsce. Liczba zatrudnionych osób z niepełnosprawnością w tym samym okresie wyniosła 477,4 tys. (wzrost w stosunku do stycznia 2023 r. o 1,2%), co stanowiło zaledwie 3,2% ogółu. Wśród zatrudnionych osób z niepełnosprawnością 51,5% stanowiły kobiety. Z ogółu pracujących osób z niepełnosprawnością blisko 22% pracowało w sektorze publicznym.
Potrzeby osób z niepełnosprawnościami często różnią się od potrzeb osób bez niepełnosprawności, chociaż oczywiście mają też wiele oczekiwań wspólnych. Różnice te wynikają z ograniczeń, które niesie ze sobą niepełnosprawność, a które mogą dotyczyć różnych obszarów życia, między innymi fizycznych, psychicznych oraz sensorycznych: ograniczenia fizyczne – osoby z niepełnosprawnościami fizycznymi mogą potrzebować specjalistycznego sprzętu, dostosowanych pomieszczeń czy pomocy innych osób w codziennych czynnościach; bariery psychiczne – osoby z niepełnosprawnościami intelektualnymi czy psychicznymi mogą potrzebować dodatkowego wsparcia w nauce, komunikacji czy funkcjonowaniu społecznym; utrudnienia sensoryczne – osoby z niepełnosprawnościami sensorycznymi, np. niewidome lub niesłyszące, potrzebują specjalnych narzędzi i rozwiązań, aby móc w pełni uczestniczyć w życiu. Konkretne różnice w potrzebach, to np.: dostępność, ponieważ osoby z niepełnosprawnościami często potrzebują, aby budynki, transport publiczny czy miejsca publiczne były dostosowane do ich potrzeb; wsparcie, gdyż mogą potrzebować pomocy asystenta osobistego, rehabilitanta czy terapeuty; zatrudnienie, ponieważ osoby z niepełnosprawnościami często mają trudności ze znalezieniem pracy, dlatego potrzebują wsparcia w tym zakresie; życie społeczne, bo mogą potrzebować dodatkowych możliwości uczestniczenia w tym życiu, poprzez np. spotkania integracyjne, kulturalne i społeczne. Aby osoba z niepełnosprawnością była jak najbardziej usatysfakcjonowana z pracy, należałoby usunąć bariery, zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Bariery zewnętrzne to między innymi: dyskryminacja na rynku pracy, która przejawia się niechęcią zatrudniania takich osób uważanych przez pracodawców jako mniej wydajnych i efektywnych, a w przypadku, gdy osoba z niepełnosprawnością jest zatrudniona często za swoją pracę otrzymuje mniejsze wynagrodzenie niż osoba w pełni zdrowa. Ponadto pracownicy z niepełnosprawnościami bardzo rzadko otrzymują awans, co bywa demotywujące dla nich; padają również ofiarami mobbingu ze strony współpracowników, a nawet kierownictwa. Kolejną barierą zewnętrzną jest niewystarczające wsparcie ze strony pracodawców, a także państwa, co doprowadza do izolacji tych osób w społeczeństwie. Bariery wewnętrzne to przede wszystkim niska samoocena, która powoduje, że osoby z niepełnosprawnością pozostają „w ukryciu” i ciężko jest się im przełamać, gdyż boją się odrzucenia. Kolejną barierą jest brak odpowiednich kwalifikacji oraz brak motywacji, aby je podnosić. Można sądzić, że czynniki wpływające na satysfakcję w miejscu pracy osób z niepełnosprawnościami, to przede wszystkim jak największa adaptacja w tym miejscu. Należy dołożyć wszelkich starań, aby zminimalizować bariery architektoniczne, dostosować sprzęt, na którym wykonywane są obowiązki służbowe; jeśli jest taka potrzeba, to należy te obowiązki tak zmodyfikować, aby były dostosowane do konkretnej osoby. Powinno się wspierać osoby z niepełnosprawnościami w miejscu pracy poprzez szereg inicjatyw, szkoleń oraz „mieszanych” warsztatów, na których można poruszyć i omówić wiele kwestii, aby wspólna praca była jak najbardziej wydajna. Dzięki takiemu podejściu i zaangażowaniu płynie wiele korzyści z zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Dla samego pracownika jest to przede wszystkim zwiększenie poczucia własnej wartości, a co za tym idzie – wzrost pewności siebie, zmniejszenie lęku i niepokoju, pozytywne myślenie, zwiększona motywacja oraz akceptacja siebie. Co ważne, osoba z niepełnosprawnością w takich sytuacjach staje się bardziej aktywna społecznie, dąży do niezależności, optymistycznie patrzy na świat, zwraca większą uwagę na swój wygląd zewnętrzny, a wszystko to pozwala stawiać coraz ambitniejsze cele i je realizować. Posiadanie w swoich zespołach pracowników z niepełnosprawnościami, to dla pracodawcy przede wszystkim zwiększenie różnorodności w zespole, co może skutkować wyższą efektywnością, wrażliwością i tolerancją. Długofalowy efekt, to również wzrost lojalności pracowników oraz poprawa wizerunku firmy na rynku. Jedną z korzyści dla pracodawcy zatrudniającego osoby z niepełnosprawnościami są różnego rodzaju dofinansowania na chociażby wynagrodzenie dla pracownika, czy zwrot kosztów jego szkoleń. Tacy pracownicy często wykazują się również zdecydowanie większym zaangażowaniem w pracy, a także mogą posiadać unikalne umiejętności, których nie posiadają inni pracownicy i mogą wzbogacić zespół. Zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami świadczy o społecznej odpowiedzialności danej firmy przyciąga klientów (również tych z niepełnosprawnościami).
Autor: Oliwier Szczurek
